سیستم اعلام حریق به اجزاي زیر تقسیم می‌شوند
1. تجهیزات تشخیص حریق (آشکارسازها)
2. تجهیزات اعلام کنندة حریق (فالشرها، آژیرها و …)
3. کابل‌ها
4. تابلــوی کنترل مرکزی که وظیفــة ارتباط بین آشکارسازها و وسایل اعلام حریق را به عهده دارد.
در زیر به تشــریح اجزای مختلف سیســتم اعلام حریق می‌پردازیم:
1. تجهیزات تشخیص حریق (آشکارسازها)
آشکارسازها وســایل الکترونیکی‌ای هستند که در شکل‌ها و طرح‌های مختلف و معمولا به رنگ سفید توسط، کارخانه‌های سازنده تولید می‌شوند و در محل‌های مناسب ساختمان مانند آشــپزخانه، موتورخانه، اتاق بایگانی، راهروهــا، اتاق‌های منزل و اتاق‌های کنفرانس به صورت سقفی یا دیواری روی پایه‌های مخصوص نصب می‌گردند.
وظیفه آشکارسازها تشخیص حریق و اعلام آن به تابلوی کنترل مرکزی است. آشکارسازها غالبا با ولتاژ 15 تا 30 ولت تغذیه می‌شــوند. آشکارسازهایی نیز وجود دارند که از ولتاژهای 12 و 48 ولت DC یا AC 220 ولت تغذیه می‌شوند. معموالا لامپ هشدار دهنده‌ای (LED) روی آشکارسازها وجود دارد که درحالت عادی خاموش است یا توســط تابلوی کنترل مرکــزی در زمان‌های متناوب چشــمک میزند ولی بعد از تحریک آشکارســاز به طور ثابت روشن می‌شود و تا زمانی که اثر حریق از بین نرفته است روشن می‌ماند.
آشکارسازها، باتوجه به اینکه از کدام اثر آتش برای تشخیص استفاده میکنند، در انواع گوناگونی به صورت زیر ساخته می‌شوند:
الف) دتکتور دودی (Smoke Detector):
این آشکارسازها به صورت سقفی نصب می‌شوند و دارای محفظه‌ای هســتند که بعد از پر شــدن از دود تحریک می‌شوند و با تغییر جریان به تابلوی کنترل مرکزی اعلام حریق می‌نمایند و داراي سه نوع اند:
نوع اول: دتکتور دودی یونیزاسیون (Ionization):
این آشکارسازها دارای عنصر تشعشع کنندة رادیواکتیوند. در اثــر عبور اشــعة رادیواکتیو از هــوای داخل محفظه و یونیزه کردن آن، مقداری جریان عبور میکند. در مواقعی که دود به این محفظه داخل میشــود، جریان عبوري تغییر میکند و باعث اعلام حریق میشــود. به دلیل حساسیت زیاد در برابر دود، در مکان‌هایی که حجم آتش زیاد است و دود کــم ایجاد میشــود از این آشکارســازها اســتفاده میکنند .روی این آشکارســازها علامتی که به معنی وجود تشعشــات رادیواکتیو است، حک می‌شود.
نوع دوم: آشکارساز دودی نوری (Optical):
در این آشکارســازها دود تولید شــده توسط حریق وارد محفظه می‌شود و بر روی شدت نوری که از داخل محفظة آشکارساز می‌گذرد تأثیر می‌گذارد. همچنین دود می‌تواند باعث پراکندگی نور و منعکس شــدن آن شود. در نتیجه ســلول نوریای که در داخل آشکارسازاست با کم شــدن نور تحریک می‌شود و اعلام حریق میکند. به این نوع آشکارسازها، آشکارساز فتوالکتریک نیز گفته می‌شود.
در محل‌هایی مانند انبار مواد پالســتیکی که در هنگام بروز حریق،دود غلیظ تولید میشــود و آتش ســوزی به آهســتگی انجام میگیرد، اســتفاده از این نوع آشکارساز مناسب است.
نوع سوم: آشکارساز دودی اشعه‌ای (Detector Beam):
در مواردي که بخواهیم مکان وســیع، بــاز یا با ارتفاع زیاد (مانند اماکن مذهبی، انبار کالا، سالن موزه و بناهای تاریخی، گمرک، سالن پذیرایی بزرگ، سالن یک کارخانه، ســالن ورزشی و …) را تحت پوشش سیستم اعلام حریق قرار دهیم و نصب آشکارســازهای معمولي مشکل یا غیر اقتصادی باشــند از این نوع آشکارسازها استفاده مي‌شود. این آشکارســازها دارای یک قســمت فرستنده (TX) نور مادون قرمز هستندکه اشعه‌ای به سمت گیرنده (RX) می‌فرســتد و دو ســمت ســالن نصب می‌شــوند.
این دســتگاه گیرنده نور مادون قرمز ارســال شــده توسط فرستنده را میگیرد و درصد انتشار و درصد جذب نور را مقایســه میکند. در صورتیکه درصد اشعه‌ای که جذب می‌شود کم باشــد (طبق تنظیم، مثال کمتر از %60) این حالت به نشــانه وجود دود تلقی می‌شود و موجب اعلام حریق مي‌گردد. یک نمونه ازاین آشکارسازها قادر است فضایی به پهنای 15 متر و بــه طول 10 الی 100 متر را تحت پوشــش قرار دهد. ارتفاع نصب آنها بین 2/7 متر تا 25 متر است. ولتاژ کار آنها 24 ولت DC است.
ب) دتکتور حرارتی (Heat Detector):
این آشکارســاز دارای یک مقاومت حرارتی است که در اثر حرارت حاصــل از حریق، مقاومت آن تغییر میکند و باعث افزایش جریان می‌شود و به تابلوی کنترل مرکزی اعلام حریق می‌نماید. حساسیت آشکارسازهای حرارتی از ســایر انواع آشکارسازها کمتر اســت، مثال شعله باید به یک سوم ارتفاع سقف برســد تا این آشکارساز به کار افتد. بنابراین در جاهائی که آتش ضعیفی سبب خسارت زیاد میشــود، نباید از آنها استفاده کرد. نصب آنها نیز به صورت سقفی است و در دو نوع ارائه می‌شوند:
نوع اول: آشکارساز حرارتی ثابت (FIX):
ایــن آشکارســاز در دمــای معینی (مثــلا 55 درجه ســانتیگراد) تحریک میشــود ولی به افزایش عادی دمای هوا ناشی از سیستم‌های گرم کننده، نور خورشید و… واکنش نشــان نمی‌دهد. از اين‌رو به آنها آشکارساز حرارتی ثابت یا نقطه‌ای نیز می‌گویند. در محل‌هایی که تغییرات دما ناگهانی اتفاق می‌افتد (مانند آشپزخانه) از این نوع آشکارسازها استفاده می‌شود.
نوع دوم: آشکارساز حرارتی افزایشي (Rise Of Rate):
این آشکارساز برای مقایسة مقدار افزایش دما و نمایش واکنش بــه آن به کار میرود و در محل‌ها‌يی که افزایش دما به صورت تدریجی اتفاق می‌افتد (مانند موتورخانه) آن اســتفاده میشــود. این نوع آشکارساز به ولومی برای تنظيم دما مجهز اســت. آشکارســازهای الکترونیکــی جدیدی ســاخته شــده اندکــه هم بــه صورت آشکارســاز حرارتــی ثابت و هم آشکارســاز افزایشــی قابل اســتفاده هســتند و به آنها آشکارســازهای ترکیبــی گفته می‌شود و قدرت آشکارســازی بالاتری نســبت بــه دو نوع بــالا دارند.
آشکارسازهایی نیز ساخته شده‌اند که شامل دو طبقه‌اند یکی به مانند دتكتور حرارتی و دیگری به مانند آشکارساز دودی عمــل میکند و در محل‌هایی مانند اتاق‌های بایگانی و کتابخانه‌ها، کــه هنگام حریق هم امکان ایجاد دود و هم حرارت هســت، به کار می‌روند. به این نوع آشکارسازها، چندکاره یا مولتی گفته میشــود.
ج) آشکارســاز شعله ای(Violet UltraDetector Flame يا Flame Infrar):
این آشکارساز با استفاده از حســگر گيرندة اشعه ماوراء بنفش، شــعلة آتش یا اشــعة مادون قرمز را تشــخیص میدهد و اعلام حریق می‌نماید. زمان پاســخ آن حدود چند ثانیه است و آتش را بسیار سریع تشخیص میدهد. این دســتگاه در دو نوع قابل نصب برای فضای داخلی و فضای خارجي عرضه شــده است. این آشکارسازها باید در خط دید محوطه‌ای که پوشش خواهند داد نصب شوند.
آشکارسازهای شعله‌ای اغلب برای پوشش فضاهای باز بزرگ با سقف‌های خیلی بلند یا بدون سقف جمع کنندة دود به کار می روند. آشکارســاز قیاسی نوع کامل‌تر این آشکارسازهاست که به شــعله‌هائی که حتی دود همراه دارند واکنش نشان میدهد.
د) آشکارساز گازی (Detector Gas):
این آشکارســاز برای تشخیص نشــتی گاز و اعلام خطر قبل از به وجود آمدن حریــق در محل‌هایی که گازهای قابل اشتعال وجود دارد، مورد استفاده قرار میگیرد. این آشکارســاز به صورت دیواری یا ســقفی نصب می‌شوند و اغلب دارای آژیر ســرخود نیز هســت و با باتری یا ولتاژ 220 ولت تغذیه می‌شود. برخی از انواع این آشکارسازها قادرند در صورت کشــف نشتی گاز به یک شیرگاز فرمان بدهند و مسیر گاز را ببندند.
2. تجهیزات اعلام کننده حریق
برای آگاه کردن ســاکنین ســاختمان از بــروز حریق از تجهیزات سیستم اعلام حریق مخصوصی اســتفاده می‌شود که در زیر به آنها اشاره می‌شود:
الف) آژیر (Sounder):
آژیرها وسایل خبری صوتی هستند که هنگام بروز حریق به صدا در می‌آیند. ســاختمان آنها معمولا الکترونیکی اســت. صدای آژیرها، باید از همة محل‌های ســاختمان شــنیده شــود. نصب آنها به صورت دیواری اســت. به همراه بعضی از آژیرها یک چراغ فالشر تعبیه می‌شود تا در صورت ســر و صدا بودن محیط، آن چراغ افراد را از بروز حریق آگاه سازد. تغذیة آژیرها معمولا 24 ولت DC است و رنگ و آژیرها قرمز است.
در محیط‌های پر ســر و صدا، مانند محیط‌های کارگاهی، و صنعتی از آژیرهای موتوردار که صدای قوی تولید میکنند استفاده می‌شود.
ب) رنگ (Bell):
علاوه برآژیر، در سیســتم‌های اعــلام حریق از زنگ نیز اســتفاده میشــود.
ج) چراغ‌های نشانگر:
در فضاهائی که پارازیت صدا زیاد اســت، یا مکان‌هايی که ساکنین آنها صدای آژیرها را رسا نمی‌شنوند، الزام است چراغ‌های چشــمکزن ،که از دور قابل دید باشند، نصب شوند.انواع این چراغ‌ها به شرح زیر است:
الف) چراغ استروب الیت (Light Strobe)
این چراغ‌ها با نور ثابت یا چشمکزن و همچنین به صورت ثابت یا گردان ساخته شده‌اند و معمولا قرمزند ودرپاگردهای راه پله یا در راهروها نصب می‌شوند. آنها موازی با آژیرها بسته می‌شوند و همراه آژیر به کار می‌افتند.
ممکن اســت این چراغ‌ها با عبــارت »خروج« یا »EXIT« ،که روی آنها نوشــته میشــود، مســیرهای خروج را نیز مشخص کنند.
د) شستی‌های سیستم اعلام حریق (Manual Call Point):
ایــن شســتی‌ها برای اعلام حریق دستی ساخته شده‌اند. در حالت عادی کنتاکت شســتی باز اســت و در حالت اعلام حریق، یک مقاومت ســری با شستی (که مقدار آن طبق اســتاندارد 470 اهم است) در مسیر به طور موازی بــا مقاومت انتهای خط قرار مــی‌گیرد و جریان افزایش می‌یابد و درنتیجه تابلــوی کنترل مرکزی اعلام حریق میکند. روی شســتی‌ها كلمة Fire نوشــته می‌شود و به رنگ قرمزاست. این شستی‌ها دو نوع‌اند:
نوع اول: نوع شیشه‌ای
در نوع شیشه‌ای شستی تحت فشار قراردارد و با شکســته شدن شیشه آزاد وسپس كنتاكت آن بسته می‌شود. در این شستی‌ها نباید نیاز به شکستن شیشــه با چکش باشد، بلکه باید با فشار، شیشه شکسته شود و شستی فعال گردد.
نوع دوم: نوع فشاری
در انواع فشاری باید شستی را فشار داد تا کنتاکت آن بســته شود.