اسپرینکلر یکی از تجهیزات آتش نشانی مهم در زمینه ایمنی است که برای حفاظت از ساختمان‌ها و افراد در برابر حریق استفاده میشود. این سیستم شامل لوله‌ها، شیرها و سرهای اسپرینکلر است که به طور خودکار فعال میشوند. این سیستم خودکار آب یا مایعات خاص دیگری را به صورت اسپری شد منتشر می‌کنند تا حریق را کنترل کرده و جلوی گسترش آن را بگیرند.
اسپرینکلرها در انواع مختلفی طراحی میشوند که با توجه به نوع و محلی که نصب میشوند، میزان حرارت مورد نیاز برای اینکه فعال بشوند، متفاوت است. این سیستم‌ها میتوانند به صورت موقت یا دائمی فعال شوند و بسته به نوع حریق و محیط مورد استفاده، از آب، پودر، گاز یا مواد شیمیایی دیگر استفاده می‌کنند.
از مزایای اسپرینکلر آتش نشانی می توان به موارد زیر اشاره کرد.
واکنش سریع به حریق
کاهش خسارت مالی و جانی
عدم نیاز به دخالت انسانی و تسریع در روند اطفای حریق
پوشش گسترده و هدفمند نواحی دچار آتش سوزی
سازگاری با سایر سیستم های ایمنی محیط سانحه
مراحل فعال شدن اسپرینکلر چیست و چگونه در زمان بروز آتش سوزی به ما کمک میکند؟
شناسایی خودکار حریق: اسپرینکلر ها دارای عناصر حساس به گرما هستند که در صورت افزایش دمای محیط که معمولا بین 57 تا 100 درجه سانتی گراد(بسته به محیط کاری و موقعیت جغرافیایی) فعال شده و باعث خروج آب از روزنه های تعبیه شده در محل آتش سوزی می شوند. کلیه این مراحل به صورت کاملا خودکار و بدون نیاز به دخالت نیروی انسانی انجام می‌گردند.
مهار آتش در نزدیک ترین تایم شروع حریق: یکی از وظایف مهم و اساسی اسپرینکلرها خاموش کردن و و جلوگیری از گسترش آتش در فضای ایجاد شده می باشد که با فعال شدن سر اسپرینکلر آب به صورت پاشنده در قطرات ریز و به صورت کاملا هدفمند روی منطقه دچار حریق پاشیده میشود.
جلوگیری از گسترش دود و گرما: دود و گرمای ناشی از ایجاد آتش کلیه محیط دچار سانحه را با خطرات جانی و مالی روبرو میکند.اسپرینکر با خاموش کردن حریق در ابتدای کار، از انتشار دود و گرمای بیشتر جلوگیری می کند و شرایط ایمن تری برای خروج کلیه نفرات در صورت حادثه های بزرگ تر و همچنین خسارت های مادی به محیط را تا حد زیادی کمتر خواهد کرد.
فعال شدن اسپرینکلر فقط در محل آتش سوزی: یکی از مهمترین مزیت های اسپرینکلر این است که فقط سر اسپرینکلری فعال می شود که مستقیما در معرض حرارت آتش می باشد که این امر باعث صرفه جویی در مصرف آب و هم چنین کاهش خسارات جانبی خواهد شد.
هماهنگی با سایر دستگاه های ایمنی موجود در ساختمان: با پیشرفت وسایل ایمنی اسپرینکلر های امروزی نیر میتوانند با سایر دستگاه های ایمنی مانند دتکتورهای دود، سیستم اعلام حریق و سیستم های تهویه هماهنگ شود و ایمنی ساختمان را به طرز چشم گیری بالا ببرد.
بعضی از سیستم های اسپرینکلری دارای واحد کنترل مرکزی هستند که زمان فعالیت هر سر اسپرینکلر را در واحد مرکز خود ثبت کرده و به مدیریت ساختمان کمک میکند که در چه موقعیتی و نحوه واکنش سیستم را بهتر بررسی کنند.
اجزای تشکیل دهنده اسپرینکلر
بدنه (Body): این قسمت اصلی ترین و مرکزی ترین قسمت اسپرینکلر را برعهده دارد که تمام اجزای دیگر را به هم متصل میکند. که بدنه از جنس فلز(معمولا برنج یا آلومینیوم) میباشد که نقش حمل و توزیع آب را ایفا میکند.
عنصرفعال کننده (Thermal Element):عناصر فعال کننده معمولا به دو صورت لوله شیشه ای حاوی مایع رنگی یا آلیاژ های ذوب شونده وجود دارند که در دمای معمولا بین 57 تا 100 درجه سانتی گراد بسته به رنگ لوله شیشه ای یا نوع آلیاژ به کار برده شده با افزایش دمای محیط دوب یا شکسته میشوند که باعث باز شدن سر و خروج آب میشود.
سوزن یا پین (Lever or Deflector Pin): این قطعه وظیفه باز و بسته شدن مجرای خروج آب را برعهده دارد. وقتی که عنصر فعال کننده شکسته یا ذوب میشود، سوزن یا پین آزاد میشود و مجرای خروجی باز میشود و آب برو روی محل دچار حریق پاشیده میشود.
صفحه پاشنده (Deflector): این قطعه فلزی در وظیفه هدایت و پخش آب به صورت الگوی خاص مانند دایره یا مربعی را بر عهده دارد.
فنر (Spring): در برخی از مدل های اسپرینکلرها فنری وجود دارد که به عنوان عنصر نگهدارنده و مقاوم در برابر فشارهای داخلی عمل میکند.و مانع از خروج از آب از اسپرینکلر میشود.
انواع اسپرینکلر آتش نشانی از نظر نحوه نصب
انواع اسپرینکلر آتش نشانی از نظر نحوه نصب به چند دسته اصلی اسپرینکلر های بالازن، پایین زن، دیواری و دکوراتیو تقسیم میشوند که هر کدام با توجه به نوع سقف، طراحی معماری، دسترسی به لوله‌کشی، و هدف حفاظتی مورد استفاده قرار می‌گیرند.
اسپرینکلر بالا زن (Upright Sprinkler)
اسپرینکلر بالازن (به انگلیسی: Upright Sprinkler) یکی از تجهیزات سیستم اطفای حریق است که برخلاف اسپرینکلر پایین‌زن، به سمت بالا و حالت ایستاده روی لوله نصب میشود و آب را پس از برخورد با صفحه پخش‌کننده (deflector) به صورت چتری به پایین و اطراف پخش میکند. اسپرینکلر های بالازن برای کارخانجات، سوله های صنعتی، پارکینگ ها وکارگاه های بزرگ مناسب هستند.
اسپرینکلر پایین زن (Pendent Sprinkler)
یکی از رایج انواع اسپرینکلر های مورد استفاده در سیستم اطفای حریق آبی، اسپرینکلر های پایین زن یا Pendent Sprinkler است که برای نصب در سقف طراحی شده و آب را به سمت پایین پاشش میکند. اسپرینکلر های پایین زن، در فضاهای بسته مثل دفاتر، انبارها، فروشگاه‌ها، و ساختمان‌های اداری استفاده میشود. از جمله مزیت های این مدل اسپرینکلرها می توان به هزینه نگهداری پایین و نصب آسان و استاندارد آن اشاره کرد.
اسپرینکلر مخفی یا کانسیلد (Concealed Sprinkler)
اسپرینکلر کانسیلد مخفی یا Concealed Sprinkler نوعی اسپرینکلر توکار است که درون سقف نصب شده و تنها یک درپوش دکوراتیو از آن قابل مشاهده است. این درپوش هنگام آتش‌سوزی و افزایش دما جدا شده و نازل فعال میشود.
کاربرد: این سیستم برای ساختمان های لوکس، هتل ها، برج ها و محیط هایی که ظرافت های ظاهری مهم است استفاده میشوند.
مزایا: ظاهر زیبا برای مکان که هماهنگی دکوراسیون حائز اهمیت است. همچنین حفظ استحکام سیستم در حالت غیر فعال
اسپرینکلر دیواری (Sidewall Sprinkler)
اسپرینکلر دیواری یا Sidewall Sprinkler نوعی اسپرینکلر آتش نشانی است که به‌جای نصب در سقف، روی دیوار نصب میشود و به صورت افقی یا نیم دایره ای به سمت داخل فضا پاشش آب دارد. این اسپرینکلر مخصوص فضاهایی طراحی شده که برای نصب سقفی دشوار یا غیرممکن است.
کاربرد: مورد استفاده برای فضاهای با سقف های بلند یا نامناسب برای نصب در اتاق های کوچک یا فضاهایی که دسترسی به سقف دشوار است.
مزایا: نصب آسان در بعضی محیط ها به نسبت سقف، پوشش مناسب در فضاهای محدود
انواع اسپرینکلر آتش نشانی بر اساس نوع واکنش
انواع اسپرینکلر آتش نشانی بر اساس نوع واکنش به حرارت و مکانیزم فعال‌سازی به دو دسته اصلی واکنش سریع و واکنش استاندارد تقسیم میشوند. این طبقه‌بندی نقش مهمی در انتخاب اسپرینکلر مناسب برای هر محیط دارد.
اسپرینکلر واکنش سریع
اسپرینکلر واکنش سریع یا Quick Response Sprinkler (QR) برای فعال‌سازی سریع‌تر در برابر افزایش دما طراحی شده است و حساسیت بالاتری نسبت به افزایش دمای محیط دارد. این نوع اسپرینکلرها در محیط‌هایی با تراکم جمعیتی بالا مانند بیمارستان ها، مراکز آموزشی و ساختمان های اداری و تجاری استفاده میشوند تا جان افراد سریع‌تر حفظ شود. این محصول قطر بالب 3 میلی متری و زمان واکنش 30 تا 60 ثانیه ای دارد.
زمانی که حرارت محیط به دمای تعریف‌شده برسد (مثلاً 68 درجه سانتی‌گراد)، مایع داخل حباب شیشه‌ای منبسط شده و باعث شکستن حباب می‌گردد. بلافاصله، سوپاپ باز شده و آب با فشار زیاد به صفحه‌ی پخش‌کننده برخورد میکند و روی ناحیه‌ی آتش‌سوزی پاشیده میشود.
اسپرینکلر واکنش استاندارد
اسپرینکلر واکنش استاندارد یا Standard Response Sprinkler (SR) نوعی اسپرینکلر رایج در سیستم‌های اطفای حریق است که برای کنترل آتش در یک منطقه مشخص طراحی شده، نه صرفاً برای تخلیه سریع و حفاظت از جان افراد. قطر بالب 5 میلی متری داشته و کندتر از اسپرینکلر های واکنش سریع عمل می کند.
هنگامی که دمای محیط به دمای تعیین‌شده برسد، حباب شیشه‌ای ترکیده و مسیر خروج آب باز میشود. سپس آب با فشار بالا روی صفحه پخش‌کننده برخورد کرده و در ناحیه اطراف پاشیده میشود تا آتش را کنترل کند.
نکاتی که قبل از خرید اسپرینکلر آتش نشانی باید به آن توجه کنید.
انتخاب لوله‌های مناسب برای سیستم اسپرینکلر آتش نشانی یکی از عوامل حیاتی در ایمنی، دوام و عملکرد صحیح سیستم اطفای حریق است. از جمله نکات کلیدی و فنی که هنگام انتخاب لوله اسپرینکلر های آتش نشانی باید در نظر داشته باشید، به شرح ذیل می باشد. از دیگر نکات که برای تخمین و کنترل هزینه ها باید در نظر داشته باشید به شرح ذیل است.
استفاده از لوله های دارای پوشش ضد زنگ مانند گالوانیزه یا مسی
حداقل قطر لوله و انتخاب تعداد اسپرینکلر باید مطابق با استاندارد بین المللی NFPA 13 باشد.
استفاده از زانویی، تقسیم کننده و اتصالات مناسب
اطمینان از مقاومت لوله ها در برابر فشار بالا
مقاومت در برابر خوردگی: انتخاب اسپرینکلر مقاوم متناسب با شرایط محیطی
سازگاری با سیستم های دیگر: هماهنگی با دتکتورها و سیستم اعلام حریق ساختمان
